"ගාගැන්චුවා"

මේ ෆොටො එක දැක්ක ගමන්, Interstellar ෆිල්ම් එක බලල තියෙන කෙනෙකුට නම් මතක් වෙන්නෙ ඒකෙ පෙන්නන "ගාගැන්චුවා" කියන බ්ලැක් හෝල් එක. ඒත් මේ ඒක නෙවෙයි. මේ තියෙන්නෙ පහුගිය සැප්තැම්බර් මාසයේ නාසා ආයතනය විසින් නම් කල කලු කුහර සතිය (black hole week) නිමිත්තෙන් නිකුත් කරපු, පරිඝණක ඇසුරෙන් තැනුනු කලු කුහරයක ප්‍රතිනිර්මාණයක්.

පහුගිය අප්‍රේල් මාසයේ කලු කුහරයක ෆොටො එකක් ගත්ත එක ලොකු නිව්ස් එකක් උනා මතක ඇතිනෙ. ඒ ඡායාරූපය, 'අමු' එකක්,  සහ ඒකෙ විභේදනය (resolution) ඉතා අඩු නිසා අපහැදිලියිනෙ. ඉතිං නාසා ආයතනයේ Goddard Space Flight Center එකේ Jeremy Schnittman ඇතුලු පිරිසක් තමා මේ visualization එක නිර්මාණය කරල තියෙන්නෙ වඩා පැහැදිලි විදිහට. මේ සඳහා අයින්ස්ටයින් ගෙ විශේෂ සාපේක්ෂතාවදයේ තියරි භාවිතා වෙලා තියෙනව. (කියන්න දේකුත් නෙවෙයි ඒකනම්, කොහොමත් ඒව පාවිච්චි කරන්නම වෙනව කලු කුහර සම්බන්ධ දේවල් වලට.)

ඇත්තටම ඔය පේන්නෙ බ්ලැක් හෝල් එක නෙවෙයි, ඒක වටේ තියෙන ඇක්‍රිෂන් ඩිස්ක් (Accretion Disk) එක. (මැද තියෙන කලු බෝලෙ තමා බ්ලැක් හෝල් එක) ඒ කියන්නෙ කලු කුහරයක් වටා තැටියක් වගේ කැරකෙන උණුසුම් වායූන් වලින් හැදුනු කලාපයක්.  මේකෙ තියෙන වායු අංශු කැරකි කැරකි සර්පිලාකාරව කලු කුහරය ඇතුලට යනව.

(මෙතෙන්දි මතක් කරන්න ඕනෙ ඇක්‍රිෂන් ඩිස්ක් එකක් කියන්නෙ කලුකුහර වලට විතරක් පොදු දෙයක් නෙවෙයි. අවකාශයේ පාවෙන ගුරුත්ව බලය වැඩි ඕනම දේහයකට ඇක්‍රිෂන් ඩිස්ක් එකක් තියෙනවා. උදාහරණයක් හැටියට අපේ සූර්යයාටත් තියෙනවා. එයාගෙ ඇක්‍රිෂන් ඩිස්ක් එකේ තමා අපේ පෘථිවිය ඇතුලු අනික් ග්‍රහලෝකයි , ග්‍රහකයි කැරකෙන්නෙ... )

හරි නමුත් ඉතිං මේ තැටිය, අපිට ඔය රූපෙ පේන්නෙ පැත්තෙන්. තේරෙනවනෙ. ඒ කියන්නෙ පීරිසියක් පැත්තෙන් බලනව වගේ. 

එතකොට කෙනෙකුට හිතෙන්න පුලුවන් එතකොට මොනවද අර උඩින් සහ යටින් පේන්නෙ කියල, බෑන්ඩ් වගේ. තැටිය නිකං ඇඹරිලා ගිහින් වගේ. ඇත්තටම ඒ තැටිය ඇඹරිලා නෙවෙයි. නමුත් කලු කුහරයක තියෙන අධික ගුරුත්ව බලය නිසා, අවකාශ කාලය (space time) තමා ඇඹරිලා ගිහින් තියෙන්නෙ. (මේකට තමා gravitational lensing කියන්නෙ. )ඒ නිසා ඒ අවකාශ කාලය තුළ පිහිටන accretion disk එකත් ඇඹරිලා ගිහින් වගේ තමා 'පේන්නෙ'. පැත්තෙන් බලද්දී තැටියේ පිටිපස්සෙ හරිය උඩ අතට නැවිලා , යට පැත්තෙන් පහලට නැවිලා වගේ පේනවා. නමුත් ඔය කලුකුහරයම උඩ පැත්තෙන් හෝ යට පැත්තෙන් බලන්න පුලුවන් නම්, ඔය ඩිස්ක් එක ඩිස්ක් එකක් වගේම පෙනෙයි. (මේකෙම ඇනිමේෂන් එකක් තියෙනවා ඒක බැලුවම වඩාත් පැහැදිලි වෙයි.) 

තව එතකොට ඔය කලු කුහරෙ ෆොටො එක හොඳට බැලුවම පෙනෙයි ඒකෙ වම් පැත්තෙ (බලන කෙනාගෙ වම) ඩිස්ක් එකේ දීප්තිමත් බව වැඩියි දකුණට වඩා. එහෙම වෙන්නෙ ඩොප්ලර් ආචරණය නිසයි. ඒ ලෙවල් ෆිසික්ස් කලා නම් ඒක පහසුවෙන් තේරුම් ගන්න පුලුවන්. ආලෝක තරංග වලටත් ඩොප්ලර් ඉෆෙක්ට් එක අදාලයි. දීප්තිය වැඩි පැත්තෙ ආලෝකය අපි දෙසටයි එන්නෙ (ඇත්තටම කිව්වොත් ආලෝකය අපි දෙසට එන නිසයි දීප්තිය වැඩියි වගේ පේන්නෙ). අනික් පැත්තෙ අපෙන් ඈතටයි යන්නෙ. ඒකයි එහෙම වෙනස් වෙලා පේන්නෙ.

ඇත්තටම Interstellar ෆිල්ම් එකේ පෙන්නන කලු කුහරයයි, මේ රූපෙයි මෙච්චර සමාන වෙන්නෙ, දෙකම ගොඩ නගන්න යොදාගත්තු විද්‍යාත්මක දැනුම එකක්ම වෙන නිසයි. Interstellar වල පෙන්නන කලු කුහරය නිර්මාණය කරන්න මුල් වෙලා තියෙන්නෙත් භෞතික විද්‍යාඥයෙක්. ඒ කිප් තෝර්න් (Kip Thorne). ඔහු චිත්‍රපටයට විධායක නිෂ්පාදනයෙන් වගේම විද්‍යාත්මක උපදේශකයකු වශයෙනුත් සහය වුනා. (ඒක ගැන මීට කලිනුත් ලියල ඇති.) කිප් තෝර්න් කියන්නෙ භෞතික විද්‍යාව වෙනුවෙන් නොබෙල් සම්මාන ලබපු විද්‍යාඥයෙක් (2017 දී).  ඔහු එවකට (ෆිල්ම් එක හදන කාලෙ) කලු කුහර සම්බන්ධයෙන් හොයාගෙන තිබ්බ උපරිම විද්‍යාත්මක දත්ත භාවිතා කරල ඒ ඇසුරෙන් නිපදවන ලද පරිඝණක වැඩසටහන් ඔස්සේ තමා Gargantua  නිර්මාණය කලේ. (ඒ කියන්නෙ නිකංම හොලිවුඩ් වල CGI වැඩ කරන ස්ටූඩියෝ එහෙකට දීලා කරගත්තු ග්‍රැෆික් වැඩක් නෙවෙයි.)

හැබැයි ඒක හරියටම කලා නම් අර මුලින් කියපු ඩොප්ලර් ආචරණයත් සලකන්න වෙනවා. එහෙම කලා නම් ගාගැන්චුවා ඔය අපි චිත්‍රපටයේ දකින විදිහට වඩා ටිකක් වෙනස් වෙන්න තිබ්බලු. ඒ කියන්නෙ Dopler Effect එක නිසා ඇතිවෙන red - blue shift එක නිසා කලු කුහරයේ වර්ණ වල වෙනසක් වෙන්න තිබ්බ. නමුත් ක්‍රිස්ටෝෆ නොලාන් ඒකට අදි මදි කරපු නිසා ඒක අතෑරල දාල තියෙනවා. 

ඊට අමතරව දෙයක් කිව්වොත් මුලින්ම හදපු කතාවෙ එක සිද්ධියක් තිබිල තියෙනවා එක චරිතයක් ආලෝකයේ වේගයට වඩා වැඩි වේගයකින් යන විදිහට. මේක කිප් තෝර්න් කියල කියල කොහොම හරි අන්තිමට අයින් කරන්න කැමති වෙලා තියෙනවා ක්‍රිස්ටෝෆ නොලාන්. 

ඒකට හේතුව මේකයි, කිප් තෝර්න් ආරම්භයේ සිටම මේ චිත්‍රපට කතාව පුරාවටම රැකිය යුතු පිලිවෙත් දෙකක් සලකල තියෙනවා: එකක්, ෆිල්ම් එකේ එන කිසිම සිද්ධියක් දැනට හොයාගෙන තියෙන භෞතික විද්‍යා මූලධර්ම වලට පටහැනිව නොයා යුතුයි කියන එක. අනික, දැනට විද්‍යාවෙන් හොයාගෙන නැති නමුත් චිත්‍රපටය තුල කියවියයුතු කොටස් පවා විද්‍යාව මත ගොඩනගපු ඒව මිසක්, හුදෙක්ම තිර රචකයෙක්ගේ මනසේ බිහිවෙන ඒව නොවිය යුතුය කියන එක. මේ 'රීති' දෙකටම ක්‍රිස්ටෝෆ නොලාන් එකඟ වෙලා තියෙනව. ඉතිං පුද්ගලයෙක් හෝ මේ විශ්වයේ කිසිම දෙයක් හෝ ආලෝකේ වේගයට වඩා වැඩි වේගයක් අත් පත් කරගන්න එක භෞතික විද්‍යා මූලධර්ම අමුවෙන්ම උල්ලංඝණය කිරීමක් නිසා තමා කිප් අර සිද්ධියට විරුද්ධ වෙලා තියෙන්නෙ. 

ඉතිං කොහොමෙන් කොහොම හරි ක්‍රිස්ටෝෆ නොලාන්ගේ අපූරු නිර්මාණ ශක්තියත්, කීර්තිමත් භෞතික විද්‍යාඥයින් කීප දෙනෙකුගෙ (කිප්ට අමතරව තව අය ඉඳල තියෙනව) සුපිරි මැදිහත් වීමුත් එයාලගෙ ගුරු හරුකමුත් නිසා, අවසාන වශයෙන් එදා මෙදා තුර බිහිවුනු සුපිරිම, වඩාත්ම විද්‍යාත්මකව නිවැරැදි, විද්‍යා ප්‍රබන්ධ චිත්‍රපට කලාව "නෙක්ස්ට් ලෙවල්" එකට අරං ගිය පට්ට චිත්‍රපටයක් බිහි වුනා.  ඒ ෆිල්ම් එකේ "සයන්ටිෆික් ඇක්‍යුරසි" එකට, මේ දාල තියෙන ඇත්ත කලු කුහරයක විසුවලයිසේෂන් එක හොඳ උදාහරණයක්...